Ερευνητής: Καθημερινή δουλειά.

Ένας ολόκληρος κόσμος ακατάστατος.

Θεωρίες για μια τακτοποίηση

Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης: Ο νομοθέτης της μνήμης ή η αναζήτηση του διαφυγόντος σχήματος


Η διαχείριση του ίχνους



Ο συγγραφέας: (απόσπασμα από το βιογραφικό του σημείωμα) Γεννήθηκα το 1908. Πήγα σχολείο μονάχα στην Στ΄ Δημοτικού, διδαχθείς κατ’ οίκον. Οι οικοδιδάσκαλοί μου, μου εμφύτευσαν την αγάπη στη Γεωγραφία και το Δημοτικό τραγούδι.

Το βιβλίο: Ο πλήρης τίτλος του είναι « ΑΡΧΕΙΟΝ - Βιβλίο Έρωτος ήτοι της αγάπης που χαρίζει ως φως οικουμενικό ο Κύριος».
Το έργο άρχισε να γράφεται το 1943 και τελείωσε μετά από 30 χρόνια και 8 μήνες. Πρωταγωνιστές του είναι ο Αντώνιος, Αντώνης, Αντωνίνος ή Αντωνάκης Νίνης και η Άννα Ελκομένου. Η ιστορία τους εξελίσσεται μέσα από την έρευνα και την ταξινόμηση που κάνει ο συγγραφέας στο περιεχόμενο των συρταριών μιας ντουλάπας.

Το κείμενο αυτό αποτελεί την έβδομη διασκευή μέσα σε 30 χρόνια και 8 μήνες διασκευή του κειμένου, που με τον τίτλο «Προγράμματα και εισιτήρια» και τον βυζαντινότροπο υπότιτλο «Μονωδία» άρχισα να γράφω τον Μάιο του 1943. […] Υπογράφω εντέλει, σημειώνοντας ως ημερομηνία την 1η Φεβρουαρίου του 1974, παραμονή της Αγίας Υπαπαντής του Κυρίου, ο συντάξας το όλο πόνημα,

Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης. (Αρχείον 384)



«Στο Αρχείον που είναι ένα βιβλίο έμμεσου έρωτος, η έννοια του χρόνου καταλύεται και οριστικά θεμελιώνεται η εσωτερική μου μυθολογία».


(απόσπασμα)


Ερμαριο δέκα, φάκελος δύο

1. Δεκαεννέα αδειανοί φάκελοι. Πέντε διαφορετικά μεγέθη. Τρεις κίτρινοι. Τρεις λευκοί. Ένας με κόκκινες και μπλε γραμμώσεις για πλαίσιο… 2. Λεύκωμα με σειρές γραμματοσήμων…3.Φάκελος τηλεγραφήματος, κενός…4. Επισκεπτήριο… 5. Κουτί μικρό με μαραμένα αγριολούλουδα… 6.Ειδοποιητήριο τηλεφωνικής προσκλήσεως. 7.Απόδειξη πληρωμής υπεραστικής τηλεπικοινωνίας 8. 35 αποδείξεις καταθέσεων συστημένων επιστολών… 9. Συσκευασία γερμανικής προελεύσεως καραμελών για μικρά παιδιά… 10.Σειρά πάσης φύσεως αναμνηστικών μέσα σ’ ένα μεγάλο κουτί α. δύο άδεια κουτιά από τσιγάρα… β. Μπρούτζινη απομίμηση δακτυλιδιού Μυκηναϊκής εποχής. Γ. Σελιδοδείκτης… δ. αριθμός τηλεφώνου… ε. έγχρωμο επιστολικό δελτάριο… στ. φωτογραφία καλαίσθητη τεμαχίου αναθηματικού αναγλύφου της Ακροπόλεως… ζ.Γομαλάστιχα σε σχήμα άρκτου… 11.Σημείωμα με φράσεις παρμένες από το Συναξαριστή… 12. Τυλιγμένα πρόχειρα σε ένα χαρτί διάφορα αναμνηστικά... α. ένα φακελάκι ζάχαρη… β.Λαχείο… γ. Εισιτήριο… δ. πεντάδραχμα εισιτήρια εισόδου σε Μουσείο… ε. Δύο εισιτήρια λεωφορείου στ. Εισιτήριο κρουαζιερόπλοιου……(σελ 127-130)


1. Το οικοδόμημα

[… το νόημα του «αρχείου», το μόνο νόημα του, κατάγεται από το ελληνικό αρχείον: το οποίο αρχικά ήταν ένα σπίτι, μια κατοικία, μια διεύθυνση, το ενδιαίτημα των ανώτερων αρχόντων, εκείνων που διέτασσαν… Οι άρχοντες ήταν αρχικά οι φύλακες. Δεν διασφαλίζουν μόνο τη φυσική ασφάλεια της παρακαταθήκης και του ερείσματος. Τους αναγνωρίζουν επίσης το δικαίωμα της ερμηνευτικής αρμοδιότητας. Κατέχουν την αυθεντία να ερμηνεύουν τα αρχεία.] (1)

Ήδη από τις πρώτες σελίδες του κειμένου του Jacques Derrida, γίνεται σαφές ότι ο ορισμός της έννοιας του αρχείου γίνεται με κριτήρια χωρικά. Η ύπαρξη και η διατήρηση ενός αρχείου συντελείται μέσα σε ένα χώρο, μια εγκατάσταση, της οποίας ο χαρακτήρας είναι, σύμφωνα με τον ίδιο, τοπο-νομολογικός: το αρχείο δεν αποτελεί μόνο ένα φυσικό χώρο που διασφαλίζει το υλικό περιεχόμενό του, αλλά και το χώρο όπου ασκείται η αυθεντική ερμηνεία του. «Έχει ισχύ νόμου, ενός νόμου που ανήκει στον οίκο, του σπιτιού ως τόπου, διαμονής οικογένειας, γενεαλογίας ή θεσμού». (2)
Ο αρχειοθέτης, ή ο άρχων του αρχείου, όχι μόνο ορίζει την τοπο-νομολογία της εγκατάστασης αλλά και κατέχει την «αυθεντία» να ερμηνεύει το αρχείο, να ορίζει τους νόμους που το διέπουν, να ασκεί μια λειτουργία «στην πραγματικότητα πατριαρχική» ή και κανονιστική, άνευ της οποίας κανένα αρχείο δεν θα εμφανιζόταν στη σκηνή ούτε αυτούσιο. Θα εμφανιζόταν για να προφυλάξει τον εαυτό του και να αποκρυβεί (3)
Η ερμηνεία αυτή του αρχείου προϋποθέτει την δημοσίευσή του. Ο χώρος του αρχείου ενσωματώνει έτσι, σύμφωνα με τον Derrida, το δημόσιο και το ιδιωτικό. (Η άποψη αυτή γίνεται κατανοητή στην περίπτωση των ιδιωτικών κατοικιών που έχουν μετατραπεί σε μουσεία, όπως το σπίτι του Freud στο Λονδίνο. Το σπίτι του Freud μετατρέπεται σε μουσείο με την ονομασία «σπίτι του Freud»).
Η διαχείριση του αρχειακού υλικού απαιτεί και προϋποθέτει την ύπαρξη ενός συστήματος. Το (ταξινομικό) αυτό σύστημα ορίζει μονομερώς ( ο Derrida το ονομάζει αρχειοθετική βία) τους κατασκευαστικούς κανόνες του Οικοδομήματος και ταυτόχρονα επικυρώνει το σκηνοθετικό χαρακτήρα της δημιουργίας του. Το πρωτογενές αυτό υλικό αναζητά, όντας σε θρυμματισμένη κατάσταση, ένα σχήμα μνήμης.

Η Αρχιτεκτονική της Σκόρπιας Ζωής είναι το πρώτο μεγάλο έργο του Πεντζίκη, στο οποίο θέτει τους όρους και τους κανόνες του ταξινομικού συστήματος που θα εφαρμόσει στα επόμενα έργα του, κυρίως στο «Αρχείον».
Από τις πρώτες κιόλας σελίδες του, ο στόχος του συγγραφέα γίνεται σαφής: «Συνεχίζοντας επί του ίδιου θέματος, δεν υφίσταται άλλη διέξοδος για την έκφραση, εκτός από την αντιγραφή. Το σχήμα είναι κάτι το κληρονομικά δεδομένο. Ο καθένας δεν προσπαθεί παρά αντιγράφοντας να κατασκευάσει ένα όσο πιο σωστό γίνεται τρίγωνο, τετράγωνο ή κύκλο […] η αντιγραφή σχημάτων που έχουν δοθεί στη ζωή, είναι η εργασία στην οποία βλέπω τον εαυτό μου ζεμένο.»
Το παραπάνω απόσπασμα ορίζει τους οικοδομικούς κανόνες του πεντζικικού αρχειακού Οίκου: η διαχείριση της μνήμης ή μάλλον των ιχνών που αυτή αφήνει και η προσπάθεια να κατασκευαστεί από τα θραύσματα αυτά ένα σχήμα που να εμπεριέχει αλήθεια.
Η σκόρπια ζωή επιζητεί να στεγάσει την περιπλάνησή της σε ένα αρχιτεκτονικό οικοδόμημα αρχείου –κατοικίας, φύλαξης ή φιλοξενίας, θεσμοθέτησης, νομοθέτησης και διασφάλισης της απόκρυψης και διατήρησης ταυτόχρονα της αποσυναρμολογημένης μνήμης. (4)
Ο ίδιος δίνει τον ορισμό του οικοδομήματος αυτού: « ...η αντίληψη πωχω της μορφής του ονείρου, μου φαίνεται ότι πολύ σωστά θα μπορούσε να παρομοιαστεί με μια σειρά κουτάκια που χωράν και μπορούν να μπαίνουν το ένα μέσα στ’ άλλο»(5)
Στο Αρχείον, ο Πεντζίκης οργανώνει το υλικό του με βάση το Συναξαριστή, ένα θρησκευτικό δηλαδή κείμενο- ημερολόγιο στο εξιστορούνται οι βίοι των Αγίων με χρονολογική σειρά κατά τη διάρκεια ενός έτους. «Η χρονολογική αυτή διάταξη επιβάλλει μια ημερολογιακή τάξη αυθεντίας, αρχής με τη διττή έννοια, της εξουσίας και της έναρξης του κόσμου». (6)
Με βάση το κείμενο αυτό, τα γεγονότα επαναλαμβάνονται κυκλικά. « Κάθε επανάληψή τους επιφέρει και μια τροποποίηση μικρότερης ή μεγαλύτερης εμβέλειας, τη «διαφωρά» σύμφωνα με το νεολογισμό του Derrida, η οποία επιτείνει το φαινομενικά ανόμοιο χαρακτήρα του υλικού, το οποίο αποδίδεται ξανά και ξανά μεταλλαγμένο» (7) Έτσι, οι δύο βασικοί πρωταγωνιστές του Αρχείου, παρουσιάζονται με διαφορετικά ονόματα σε διαφορετικά σημεία του έργου, ενώ στην ουσία πρόκειται για το ίδιο πρόσωπο: π.χ. ο Αντώνιος είναι το ίδιο (αλλά διαφωροποιημένο ) πρόσωπο με τον Αντώνη, τον Αντωνίνο ή τον Αντωνάκη Νίνη. Οι ιστορίες τους δημιουργούν ένας λαβύρινθο, ένα πλέγμα από σύμβολα, μετατοπίσεις, παραλλαγές. Στο Αρχείον, ο Πεντζίκης γράφει: «ΕΡΕΥΝΗΤΗΣ: Βλέποντας πολλές φορές επαναλαμβανόμενα τα ονόματα του Αντωνίου και της Άννας, άσχετα από την εκάστοτε ταυτότητα του καθενός, σχεδιάζω με το νου μου ένα μυθιστόρημα, σύμφωνα με τα αλεξανδρινά πρότυπα, με ήρωες που εμφανίζονται ζώντες, πεθαμένοι και αναστημένοι, διερμηνεύοντας με τη συμπεριφορά θεωρίες Νεοπλατωνικές και Πυθαγόρειες» (σελ.23)
Το οικοδόμημα κατασκευάζεται με βάση μια κυκλική κάτοψη, επομένως όλα τα σημεία της περιμέτρου του ισαπέχουν από το κέντρο. Ο συγγραφέας – αρχειοθέτης κινείται πάνω σε αυτή την περίμετρο, προβαίνοντας σε συνεχείς τοποθετήσεις και προσθήκες οι οποίες εγγράφονται πάνω σ’ αυτήν.

Οι συνεχείς αυτές εναποθέσεις στοιχείων στην περίμετρο του κύκλου δημιουργούν έτσι ένα παλίμψηστο. Το κάθε σημείο του κύκλου δεν είναι ποτέ το ίδιο, αφενός επειδή το περιεχόμενό του συνεχώς ανασυντάσσεται μέσω της αέναης επίθεσης στοιχείων, αφετέρου επειδή η γειτνίασή του με τα όμορα σημεία του σχήματος δημιουργεί συνεχώς διαφορετικού τύπου συναρτήσεις.
Ανοίγοντας κάθε φορά ένα ερμάριο και κάθε φάκελο που περιέχεται σε αυτό, ο ερανιστής Πεντζίκης προβαίνει σε μια διπλή δραστηριότητα. Από τη μία καθιστά δημόσιο αυτό το περιεχόμενο, το «εκθέτει», και από την άλλη το τοποθετεί δίπλα στα ήδη εκτιθέμενα «αντικείμενα».


2. Το διαφυγόν σχήμα

« Το σπασμένο μια φορά είναι σπασμένο» (Αρχιτεκτονική της Σκόρπιας Ζωής)


« (ο κύριος Στέφος) δεν θέλει να φτάσει στο τέλος του βιβλίου του, γιατί φοβάται πως γράφοντας την τελευταία σελίδα θα υπόγραφε και το θάνατό του» γι’ αυτό «αφαιρεί συνεχώς φύλλα, πότε για να μην αρρωστήσει, πότε για να μη συμβεί κανένα κακό στην οικογένειά του» (Αρχιτεκτονική Της Σκόρπιας Ζωής, 65).


Η ελεγχόμενη κίνηση μέσα στο Οικοδόμημα, οι συνεχείς εναποθέσεις στοχεύουν στην τελική αποκάλυψη του πρωτογενούς σχήματος. Το υλικό του συγγραφέα είναι τα αντικείμενα. Τα ευρήματα των ντουλαπιών λειτουργούν ως απολιθώματα «ενός απωθημένου και εντέλει θαμμένου αισθήματος και συναισθήματος που συνδέεται με μια πρωταρχική ηδονή, σήμερα κατασταλμένη, μετατεθειμένη, μεταμορφωμένη ή ακόμα και μεταγλωττισμένη ως «άλλη», στην υλική υπόσταση του αντικειμένου». (8)
Τα αντικείμενα αυτά, ως υλικές μεταμφιέσεις των αισθημάτων, δημιουργούν ένα μηχανισμό μνήμης με συνεχείς έλξεις και απώσεις. Ο Proust, ο οποίος χαρακτηρίζει την αρχιτεκτονική της ανάμνησης ως «τεράστιο οικοδόμημα» λέει: «Ακουμπώ το φλυτζάνι κι απευθύνομαι στη σκέψη μου».
Ξεφύλλισα ένα τόμο για να βρω σε ποια κλάση και συνομοταξία υπάγεται το ζώο που κοινώς λέγεται γαλλικά Beche-de-mer. […] Ελληνικά έχει ένα όνομα κακό, λόγω της ομοιότητάς του με το ανδρικό γεννητικό όργανο. Είχα βρει τέτοια ζώα το Καλοκαίρι κάνοντας μπάνιο σ’ έναν όρμο της Αμμουλιανής. Παίζοντας με το σχήμα του ζώου, μπορούσα να είμαι πλησίον του κέντρου του μηχανισμού της ηδονής στο σώμα μας και αφ’ετέρου να απέχω. Το ίδιο και με τον κότσυφα. […] Η ζωολογία και η φυσιολογία, και γενικότερα ίσως κάθε επιστήμη, μας πληροφορεί για ένα πλήθος σχήματα που μπορούν (σκέφτουμαι) να υποκαταστήσουν το σώμα μας. (Αρχιτεκτονική της Σκόρπιας Ζωής)

Ωστόσο, στην προσπάθεια αυτή, ο προσδιορισμός του σχήματος συνεχώς διαφεύγει. Αυτό συμβαίνει γιατί ταυτόχρονα με την παραγωγή του, το αρχείο υπονομεύεται από τον εαυτό του. Ο Derrida, δανειζόμενος τον όρο από τον Freud, μιλάει για «ενόρμηση του θανάτου»: «Δουλειά της είναι να καταστρέφει το αρχείο: υπό την προϋπόθεση ότι θα αφανίζει αλλά επίσης και με την προοπτική να αφανίσει τα «δικά» της – που δεν μπορούν έκτοτε να ονομαστούν «δικά» της. Καταβροχθίζει το αρχείο προτού το εξωτερικεύσει […]Η ενόρμηση του θανάτου αρχικά είναι μη αρχειακή, θα λέγαμε αρχειοβιολιθική. Από σιωπηρή κλίση, θα είναι πάντα καταστροφέας του αρχείου[…] Το αρχείο ενεργεί πάντα και a priori ενάντια στον εαυτό του» (9)
Η έλξη και η απώθηση υπονομεύονται από την ενόρμηση του θανάτου που είναι ενόρμηση καταστροφής. «Τείνοντας να ερειπώσει το αρχείο ως συσσώρευση και κεφαλαιοποίηση μνήμης με βάση κάποιο έρεισμα σε έναν εξωτερικό τόπο».
Στην αναζήτηση της πρωταρχικής ανάμνησης μέσα από ένα πλήθος πραγμάτων του παρόντος (αυτό που ο Ντεριντά ονομάζει άλγος αρχείου), η υπονόμευση προέρχεται από το ίδιο το αρχείο.
Ο αυτοκαταστροφικός χαρακτήρας του αρχείου θέτει ερωτήματα για το ρόλο του αρχειοθέτη: ως φύλακας, διαχειριστής αλλά και ορίζων τους κανόνες, η παρουσία του στο χώρο του αρχείου είναι ταυτόσημη με την ίδια την ύπαρξη του αρχείου. Αυτό σημαίνει ότι μόνη η ύπαρξη του αρχειοθέτη συνεπάγεται την αέναη παραγωγή αρχείου, συνεχείς δηλαδή προσθήκες στο Οικοδόμημα που όμως ποτέ δεν ολοκληρώνεται.
Ο Πεντζίκης, έχει συνείδηση της δυσκολίας προσέγγισης του τελικού σχήματος. Στην Αρχιτεκτονική, λέει: « Έτσι εξηγείται και η διαφορετική στάση μου ως συγγραφέα. Η αδυναμία μου δηλαδή να εξατμίσω την ύλη των αναμνήσεων εκ της ζωής μέσα στον καθορισμένο χώρο ενός σχήματος ή ομοιογενούς ομάδος σχημάτων». Γι’ αυτό το λόγο
επιλέγει το ρόλο του πρωτόγονου bricoleur ο οποίος, σύμφωνα με τον Claude Levi Strauss, χτίζει χρησιμοποιώντας τα υπολείμματα και τα ερείπια, τα ίχνη των γεγονότων. (10) Ο ίδιος ο Πεντζίκης λέει : «Ουσιαστικά είμαι συγκολλητής». Κάπου αλλού (Ομιλήματα, σελ.63) χαρακτηρίζει την εργασία του ως «δουλειά ασπάλακος». Ο υπότιτλος του Αρχείου ορίζει σαφώς τον τρόπο τον οποίο έχει επιλέξει να εργαστεί για την κατασκευή του κτιρίου. Η ιδιότητα που προσδίδει στον εαυτό του είναι αυτή του ερευνητή. Η εργασία του συνίσταται στην ανάσυρση των στοιχείων και την τοποθέτησή τους στη δεδομένη κάτοψη. Η διαδικασία αυτή δεν εμπεριέχει κανενός είδους συσχετιστικές αναφορές. Η διαπλοκή των στοιχείων αυτών προκύπτει από το ίδιο το γεγονός της αποκάλυψης και γειτνίασής τους. (11)
Ακόμα και η ίδια η πράξη της τοποθέτησης τους διατηρεί τον αποστασιοποιητικό της χαρακτήρα, καθώς βασίζεται σε ένα αυστηρά καθορισμένο σύστημα, αντικειμενικά προσδιορισμένο (Συναξαριστής). Η επιλογή ενός θρησκευτικού κειμένου ημερολογιακού χαρακτήρα ( τα κοσμικά γεγονότα του έτους ορίζονται με βάση την διήγηση των βίων των Αγίων) « επιβάλλει μια ημερολογιακή τάξη αυθεντίας, αρχής με τη διττή έννοια, της εξουσίας και της έναρξης του κόσμου. Πρόκειται, δηλαδή, για μια αγιολογική επικύρωση του κοσμικού χάους που καταγράφει τα επεισόδια ζωής ενός έτους διαρκώς επαναλαμβανόμενου στο διηνεκές…» (12)
«Η αποστασιοποίηση αυτή (τις πηγές της οποίας, όπως αναφέρει η Βογιατζάκη, μπορούμε να αναζητήσουμε τόσο στους μεσαιωνικούς στοχαστές όσο και στο σχολαστικισμό του Joyce) δηλώνεται χαρακτηριστικά από τον ίδιο: «Πιστεύω ότι ο κατάλογος είναι η ανώτερη μορφή λογοτεχνικής γραφής. Όταν βάζουμε τη δικιά μας φαντασία, μας διαφεύγουν πράγματα. Ενώ όταν τα περιγράφεις με ακρίβεια και τα ταξινομείς, διατηρείς πιστότατα το αίσθημά τους και τη μνήμη τους- όχι το δικό μας συναίσθημα απέναντι σ’ αυτά» Ο νομολογικός, κατά Derrida, χαρακτήρας του αρχείου επιτυγχάνεται, στην περίπτωση του Πεντζίκη, με την πλήρη απουσία του υποκειμένου/ νομοθέτη.
Το τελικό αποτέλεσμα είναι μια κειμενική σύνθεση, η οποία «συναρθρώνεται με τους νόμους ενός περίπλοκου συστήματος πρακτικών και λειτουργιών και καθορίζεται από τις υλικές, γραπτές συσσωρεύσεις ενός οριοθετημένου τόπου» (13)
Στο έργο του Πεντζίκη, μπορούμε να μιλάμε, σύμφωνα με τον Γιούρη, για μια τεχνολογία συγγραφικής παραγωγής, κατά την οποία η γραφή αποσυνδέεται από τη λογική της αναπαράστασης.
Στόχος είναι η διαμόρφωση σχημάτων χρήσης, μεθόδων κατανομής και ανάδειξης των όποιων δυνατοτήτων εγκλείονται στο απόθεμα των λόγων που έχει εμπρός του (14)
Το τελικό(;) κείμενο είναι το αποτέλεσμα μιας «διαδικασίας αργής δόμησης, στην οποία είναι έκδηλα τα στάδια της κατασκευαστικής πορείας…» (15)
Οι συνεχείς αυτές προσθήκες στο Οικοδόμήμα προσομοιάζουν έτσι στη βυζαντινή αρχιτεκτονική γραφικότητα. Η όποια παραγωγή νοήματος προκύπτει από την παρατακτική τοποθέτηση των επιμέρους στοιχείων.
Η παραγωγή νέων νοημάτων ως αποτέλεσμα των συνεχώς αυτών προσθηκών είναι βασικός άξονας στον τρόπο εργασίας του Πεντζίκη: σε όλη τη διάρκεια του έργου του, συναντούμε παλιότερα κείμενα, τα οποία υφίστανται νέα επεξεργασία, με αποτέλεσμα το υλικό του να καταλήγει να είναι η ίδια η επεξεργασία του υλικού.


3. Το σύμπτωμα

Έχασα κάθε διάθεση. Δεν ξέρω, δεν μπορώ να εξακολουθήσω να γράφω. Η υπόστασή μου είναι όλο διακυμάνσεις. Το σχήμα του χάνεται μέσα στα δοχεία που γεμίζω. Η προσοχή στέκεται και κοιτά τα έξω αντικείμενα που με περιβάλλουν. (16)


Η διαφυγή του τελικού σχήματος είναι αέναη. Η διαρκής ανασύνταξη του χώρου μέσω των απανωτών εγγραφών στο σώμα του οδηγεί στην παραγωγή εκ μέρους του προσωρινών απαντήσεων, οι οποίες όμως δεν είναι προσανατολισμένες στην αποκάλυψη του τελικού σχήματος.
Ο αρχειοθέτης παράγει διαρκώς μέσω επεξεργασίας και αλλεπάλληλων ιδιοποιήσεων του υλικού. Η ύπαρξή του μέσα στο χώρο του αρχείου ισοδυναμεί με την παραγωγή περισσότερου αρχείου. Αυτό σημαίνει ότι υπάρχει συνεχώς απαίτηση για παραγωγή, αφού αυτή αποτελεί τη βασική προϋπόθεση για την επιβίωση του αρχειοθέτη.
Ο Derrida αναφερόμενος στην συνεχή αυτή τάση του αρχείου να απομακρύνεται από τον τελικό στόχο, κάνει λόγο για μια κατάσταση άλγους (mal d’ archive) θεωρώντας ότι η διαδικασία της αρχειοθέτησης έχει το χαρακτήρα ιατρικού συμπτώματος, μια πυρετική κατάσταση που γίνεται αισθητή μέσα από το σώμα του κειμένου, ως η ανάγκη να εξηγηθεί το μυστικό μέσα από τις λέξεις. (βλέπε και το παράδειγμα της Εικόνας στο χαλί του Henry James). Στη σελ. 126 αναφέρει: « Η ασάφεια του αρχείου εξαρτάται από το άλγος του αρχείου. Τελούμε σε κατάσταση άλγους αρχείου […] σημαίνει φλέγομαι από ένα πάθος. Σημαίνει ότι ατέρμονα, ακατάπαυστα γυρεύω το αρχείο εκεί όπου αποκρύπτεται. Είναι σαν να τρέχουμε πίσω του εκεί όπου, έστω κι αν υπάρχουν πολλά, το αρχείο αναρχείται».
Στον Πεντζίκη, η πλοκή παράγεται ως αποτέλεσμα της συνεχούς αναβολής της εκπλήρωσης του στόχου που έχει τεθεί. Η εξέλιξη της είναι απόρροια των συνεχών ματαιώσεων ανεύρεσης του τελικού σχήματος. Αντ’ αυτού, έχουμε την παραγωγή επιμέρους απαντήσεων και σχημάτων ( σε πολλά σημεία του κειμένου μας δίνονται στοιχεία που επεξηγούν προηγούμενα σημεία της αφήγησης) . Ωστόσο, «δεν υπάρχει ποτέ μια οριστική ή τελεσίδικη αποκάλυψη, αλλά μια αλυσίδα αποκαλύψεων μεταγραμμένων σε επαναλαμβανόμενες συμβολοποιήσεις και καταγραμμένων στον κόσμο των πραγμάτων».(17) Η αρχειοθέτηση λειτουργεί ως μηχανισμός συσκότισης, ταυτόχρονης έλξης και απώθησης προς και από το υλικό της μνήμης. Παιγνίδι εμφάνισης και εξαφάνισης της πρωταρχικής μνήμης, απώλειας και ξανακερδίσματός της, φωτισμού και συσκότισης.

Ο συγγραφέας κινείται σε ένα χώρο προσδιορισμένο με σαφήνεια και δρα αυστηρά μέσα στα όριά του. Η ημερολογιακά καταμερισμένη εργασία ορίζει τα χρονικά σημεία εισόδου και εξόδου στον εργασιακό αυτό χώρο.
Ο αναγνώστης αποτελεί τον εξωτερικό παρατηρητή στην υπνοβατική αυτή διαδικασία στην οποία επιδίδεται ο Πεντζίκης. Παρακολουθεί την καθημερινή είσοδο και έξοδο (ξύπνημα) του υπνοβάτη- ταξινομητή. Ο υπνοβατικός χώρος τελεί υπό συνεχή επαναδιαπραγμάτευση: οι καθημερινές προσθήκες και τα συνεχή σχήματα που προκύπτουν από αυτές, παράγουν εσωτερικές διαστολές του χώρου, λόγω της συνεχούς μεταβολής της ατομικής θερμοκρασίας των αντικειμένων. Οι διαστολές αυτές αποτελούν τα συστατικά στοιχεία της πλοκής, οι σημασίες παράγονται εν μεταβολή: ο χώρος της υπνοβασίας καταλήγει έτσι να ταυτίζεται με το ίδιο το κείμενο, επιβεβαιώνοντας την άποψη του Derrida ότι δεν υπάρχει τίποτα έξω από αυτό.
Η ανακάλυψη ωστόσο της Εικόνας Στο Χαλί παραμένει διαρκώς σε εκκρεμότητα. Το χτίσιμο του οικοδομήματος βρίσκεται σε εξέλιξη αλλά δεν ολοκληρώνεται: η πλοκή του μυθιστορήματος εξελίσσεται μέσα από την παράταξη διασυνδεόμενων θραυσμάτων, η αρχική, όμως, εικόνα δεν παρουσιάζεται ποτέ στα μάτια του αναγνώστη. Ο συγγραφέας είναι ταυτόχρονα ο δημιουργός αλλά και ο περιηγητής στο μουσείο αυτό της αϋπνίας: Η καθημερινή προσθήκη εκθεμάτων δημιουργεί νέους συσχετισμούς κατά τη διάρκεια της περιήγησης. Ο αναγνώστης, ως εξωτερικός παρατηρητής, παρακολουθεί την κίνηση του υπνοβάτη. Λειτουργεί και αυτός υπνοβατικά, χωρίς να είναι ο ίδιος υπνοβάτης, μια που βρίσκεται έξω από το χώρο που πραγματοποιείται η ίδια η πράξη της υπνοβασίας.
Η συμπτωματολογία της κίνησης αυτής χαρακτηρίζεται από μια ρύθμιση των εντάσεων στο χαμηλότερο δυνατό επίπεδο. Η κίνηση είναι ελεγχόμενη, το κέντρο είναι χαμένο, η εκπλήρωση είναι αδύνατη, επομένως δεν υπάρχει η έννοια της προόδου, της κίνησης προς ένα σταθερό στόχο. Ο αρχειοθέτης κινείται πάνω στα ισαπέχοντα από το χαμένο αυτό κέντρο σημεία και σκηνοθετεί επιμέρους αφηγήσεις, οι οποίες στο κάθε στιγμή σύνολό τους αποτελούν τη σκηνοθεσία μιας ματαίωσης.

Την ίδια στιγμή, ενώ η διαδικασία που επιλέγει ο Πεντζίκης έχει τα χαρακτηριστικά της υπνοβασίας, η εκκρεμότητα ως προς τον τελικό στόχο εξακολουθεί να είναι παρούσα. Το σημείο όπου αναπτύσσεται η ένταση από αυτή τη διαμονή στην ερώτηση εντοπίζεται στα χρονικά διαστήματα μεταξύ των εισόδων στον χώρο του Αρχείου, στον χώρο δηλαδή της υπνοβασίας. Η ένταση αυτή, η οποία είναι χαρακτηριστικό αϋπνίας, παράγεται από την αναμονή της επόμενης εισόδου.
Μοιάζει, επομένως, η είσοδος στον υπνοβατικό χώρο να προαπαιτεί μια κατάσταση αϋπνίας. Η αϋπνία στα μεσοδιαστήματα αυτά αποτελεί έτσι ένα σύμπτωμα μόνιμο: ο αρχειοθέτης παραμένει άυπνος γιατί γνωρίζει εκ των προτέρων ότι η δουλειά του συνεχίζεται και την επόμενη μέρα. Η καθημερινή αυτή μετακίνηση από τον ένα χώρο στον άλλο δημιουργεί ένα δίπολο: ο συγγραφέας – αρχειοθέτης μετακινείται από μια κατάσταση στην οποία κυριαρχεί η ένταση της μνήμης, η μόνιμη συναισθηματική διέγερση και η νευρωτική προσήλωση προς τον τελικό στόχο (αϋπνία) σε μία κατάσταση «λίγης» μνήμης, «χαμηλωμένων» εντάσεων.
Τα μεσοδιαστήματα αυτά αποτελούν βασικό στοιχείο της πλοκής, αφού, όπως ειπώθηκε παραπάνω, είναι απαραίτητες προϋποθέσεις για την εξέλιξή της.

Ο Πεντζίκης, υιοθετεί μια εργασιακή συνθήκη σκηνοθετικού χαρακτήρα, η οποία βασίζεται σε ένα αντικειμενικό σύστημα (το ημερολόγιο) που εξασφαλίζει τον αποκλεισμό «της υποκειμενικής παρέμβασης του γράφοντος υποκειμένου». (18)
Η διαδικασία αυτή αναπτύσσεται σε έναν οριοθετημένο χώρο (το χώρο του Αρχείου) με μια κίνηση γύρω από ένα κέντρο που δεν είναι ορατό. Η είσοδος στον χώρο αυτό ταυτίζεται με την έναρξη μιας υπνοβασίας. Η επιλογή, ωστόσο, της παραπάνω διαδικασίας μοιάζει να είναι αποτέλεσμα μιας κατάστασης που χαρακτηρίζεται ως άυπνη. Στην ουσία δηλαδή, επιλέγει να υπνοβατήσει για να αντιμετωπίσει την αϋπνία του.



ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ


Τα αποσπάσματα από τα έργα του Ν.Γ.Πεντζίκη( εκτός από το Ο Πεθαμένος και η Ανάσταση) προέρχονται από τις εκδόσεις ΑΣΕ΄ Α.Ε.

1. Ζακ Ντεριντά, Η έννοια του αρχείου, μετάφρ. Κωστής Παπαγιώργης (Αθήνα: Εκκρεμές, 1995), σελ.16

2. ό.π., σελ. 23

3. ό.π., σελ. 16-17

4. ό.π. σελ.27-29

5. Ν.Γ.Πεντζίκης, Το Μυθιστόρημα της κυρίας Έρσης (Αθήνα: Άγρα, 2000), σελ.176

6. Εύη Βογιατζάκη, Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης, Ο άνθρωπος και τα σύμβολα (Αθήνα: Σαββάλας,2004), σελ.204

7. ό.π., σελ.211

8. ό.π., σελ.190

9. Ζακ Ντεριντά, Η έννοια του αρχείου, σελ.27

10. Εύη Βογιατζάκη, σελ.210, στο οποίο παρατίθεται ένα απόσπασμα από το βιβλίο του Claude Levi Strauss, σύμφωνα με το οποίο, «κύριο χαρακτηριστικό της μυθικής σκέψης σε ό,τι αφορά την ευρασιτεχνία (bricolage) σε πρακτικό επίπεδο, είναι ότι οικοδομεί δομικά σύνολα όχι απευθείας από άλλα δομικά σύνολα, αλλά χρησιμοποιώντας τα υπολείμματα και τα ερείπια των γεγονότων»

11. Η έννοια της παράταξης αντικειμένων κατά την οποία η νοηματοδότηση παράγεται από τη γειτνίασή τους, εμφανίζεται χαρακτηριστικά στην μουσειακή αντίληψη του 19ου αιώνα. Στα cabinets de curiosites, ετερόκλητα αντικείμενα μεταξύ τους εκτίθενται στον ίδιο χώρο. Η συνύπαρξη των αντικειμένων αυτών δημιουργεί ένα λαβύρινθο νοηματοδοτικών λειτουργιών, μια που σε μια τέτοια αντίληψη παρουσίασης, δεν υπάρχει η έννοια της πορείας, της προόδου προς κάτι.

12. Βογιατζάκη, σελ.204

13. Ηλίας Γιούρης, Η ποιητική του Γ.Ν.Πεντζίκη (Αθήνα: Νεφέλη,2000)

14. ό.π, σελ.22-23

15. ό.π., σελ.13

16. Ν. Γ.Πεντζίκης, Ο Πεθαμένος και η Ανάσταση(Αθήνα: Άγρα, 1987), σελ.9-10

17. Βογιατζάκη, σελ.168

18. ό.π., σελ.205